พิธีกรรมและความเชื่อเกี่ยวกับการทำนาพิจิตร
เช้าวันนี้ ฝนตกพรำๆ แต่เช้า บรรยากาศน่านอนต่อมากๆ .........ปี๊บๆ ปี๊บๆ เสียงโทรศัพท์เตือนว่าวันนี้มีกิจกรรมไปนิเทศการสอนกับกลุ่มขวัญข้าวที่ ตะพานหิน จังหวัดพิจิตร ความจริงเราไม่อยากใชคำว่านิเทศ เลย ทั้งๆ ที่คำนี้เป็นคำดี แต่พอใช้คำว่านิเทศทีไร เหมือนคุณครูจะรู้สึกไม่อยากให้เราไปสังเกตการสอนในชั้นเรียน ผมส่งข้อความเข้าไปในไลน์กลุ่มขวัญข้าวว่า "วัดโบสถ์ พิษณุโลกฝนตก ที่พิจิตรตกไหม" พี่วินัยหัวหน้ากลุ่ม ส่งข้อความกับมาในทันทีว่า "ที่โรงเรียน ไม่ตก" ผมต้องรีบถีบตัวเองขึ้นมาจากที่นอน แต่ก็อดทำภารกิจหลักยามเช้า คือเช็คไลน์ของแต่ละกลุ่ม ไล่ตั้งแต่เพื่อนสมัยอนุบาล ยันปริญญาเอก ดอกไม้ประจำวันวนไปเวียนมาจนตาลาย อาบน้ำทานข้าวเช้าเสร็จ ฝนก็ยังไม่ยังหยุดตก ผมจับเจ้าโน๊ตสาม วัยชรา ขึ้นมาตั้งพิกัด โรงเรียนวัดต้นชุมแสง ซึ่งเจ้า GPS บอกว่าให้ไปทางวังทอง สากเหล็ก แต่ก็ยังจำคำพี่วินัยว่าให้ไปทางปลวกสูง ฝนก็ตกตลอด มีเวลา 1 ชั่วโมง ไปเรื่อยๆ แล้วกัน แต่สุดท้ายเจ้าโน๊ตสามวัยชรามันก็รวนแฮงค์ 3-4 รอบจนทำให้ผมเลยทางเข้าโรงเรียนไป ต้องสอบถามชาวบ้านจึงไปถึงโรงเรียน ช้าไปครึ่งชั่วโมง
การไปร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ กับกลุ่มขวัญข้าว จ.พิจิตร ณ โรงเรียน วัดต้นชุมแสง ต.งิ้วราย อ.ตะพานหิน จ.พิจิตร โดยครั้งนี้เราไปสังเกตการสอนของคุณครู วินัย ทรวดทรง ซึ่งเป็นประธานกลุ่ม มีคุณครูร่วมอุดมการณ์ในการร่วมพัฒนาการสอนทั้งหมด 7 คน ศึกษานิเทศก์ 2 คน อาจารย์มหาวิทยาลัย 1 คน เรานัดกันเช้า 10 โมงวันที่ 28 มิถุนายน 2559 เมื่อทุกคนมาพร้อม เรานัดพูดคุยวางแผนการเรียนรู้กันว่าจะทำอะไรบ้าง โดยพี่วินัยได้เล่าถึงแผนการสอนที่ได้ทำไปแล้ว คือคุยกับนักเรียนร่วมกันตั้งคำถาม เกี่ยวกับเรื่องพันธุ์ข้าว ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับการทำนาข้าว โดยให้นักเรียนร่วมกันตั้งคำถามเกี่ยวกับ เรื่อง ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับการทำนาข้าว ครูและนักเรียนช่วยกันสรุปจนได้คำถามที่น่าสนใจ 6 ข้อ(จำไม่ได้ว่าอะไรบ้าง) โดยครูและนักเรียนวางแผนร่วมกัน นัดหมายไปศึกษาเรียนรู้ หาคำตอบประเด็นความสนใจจากชุมชน วัดต้นชุมแสง ซึ่งมีจุดเด่นเรื่องมีปราชญ์ชาวบ้านที่มีความรู้เรื่องพันธ์ข้าว และพิธีกรรม เช่น คุณพิษณุ อรรคนิวาส ที่ปลูกข้าวโดยเทคนิควิธีการแกล้วข้าว อ่านเพิ่มเติม คุณยายประจวบ หริ่มเทศ คุณลุงบัญญัติ พามี โดยวางแผนให้นักเรียนไปสัมภาษณ์ปราชญ์ชาวบ้าน และผู้เฒ่าผู้แก่ที่เป็นผู้นำในการทำพิธีกรรม เช่น พิธีกรรมรับขวัญท้องข้าว พิธีรับขวัญข้าวเข้ายุ้ง พิธีขอขมาเจ้าที่เจ้านา พิธีขอขมาพระแม่โพสพ โดยครูวินัยได้ออกแบบใบงาน ตามแนวทางของกระบวนการเรียนรู้แบบวิจัย คือให้นักเรียนมีการตั้งคำถามวิจัย เหตุผล คำตอบที่คาดเดา วิธีการค้นคว้าหาคำตอบ สื่อ/อุปกรณ์ที่ ช่วยในการค้นคว้าหาคำตอบ ซึ่งในวันนี้เป็นวันที่นักเรียนได้ใช้แหล่งค้นคว้าทางอินเทอร์เน็ตค้นหาความรู้เพิ่มเติม เราพากันขึ้นไปยังห้องคอมพิวเตอร์ ซึ่งต่างจากที่มอนอ (มหาวิทยาลัยนเรศวร) มาก อย่างแรกเลยห้องคอมนี้ไม่มีแอร์ ผมนี้เหงื่อตก ปาดแล้วปาดอีก และที่สำคัญเน็ตมันมากะปริดกะปรอย แฮงค์ อยู่บ่อยครั้ง แต่เด็กๆ ก็มีความอดทน
หลังจากสังกตการสอนแล้วทีมงานได้ร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันอย่างหลากหลาย โดยมี อ.สุรพงษ์ ศรลัมพ์ ทำหน้าที่เป็นประธานในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้โดยได้แนวคิดมากมายจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เช่น
- ครูผู้สอนมีแนวทางการสอนให้นักเรียนรู้จักตั้งคำถามอย่างไร
- การพานักเรียนไปเรียนรู้จากชุมชม และปราชญ์ชาวบ้านทำให้นักเรียนเรียนเรียนรู้อย่างมีความสุข และกล้าคิดกล้าแสดงออก
- องค์ความรู้ที่นักเรียนได้เรียนรู้ เราสนใจที่กระบวนการและวิธีการหาความรู้ของนักเรียน
- ชุมชนวัดต้นชุมแสง มีของดีมากมาย เช่น พันธ์ข้าว ปราชญ์ชาวบ้าน หลวงพ่อเจ้าอาวาสที่เข้าใจการศึกษา คุณครูที่มีความมุ่งมั่น
- อินเทอร์เน็ตมันชอบหักหน้า วันก่อนที่พวกเราจะมาพี่วินัยบอกมันเร็วดี แต่วันนี้มันแฮงค์ตลอด
- การสืบค้นไม่จำเป็นต้องให้นักเรียนสืบค้นผ่านคอมพิวเตอร์ แต่การที่นักเรียนไปสัมภาษณ์คุณยาย คุณลุงเพื่อให้ได้คำตอบ ก็เป็นการสืบค้นอย่างหนึ่ง
- องค์ความรู้ที่นักเรียนได้มา นักเรียนจะมีวิธีสกัด ร้อยเรียง และจัดเก็บอย่างไร (ต้องติดตามต่อไป)
- การตั้งคำถามของนักเรียน ต้องให้เป็นไปตามวิถีการอยากรู้ที่สมวัยของผู้เรียน ตามแบบฉบับของเด็กๆ
- ถ้าคุณครูนำแนวทางวันนี้ไปปรับปรุง พัฒนาการสอนของตนเอง จะทำให้เราได้ชุดความรู้มากมาย หลากหลายที่มาแลกเปลี่ยนกัน (คำพูดของ ศน.วิจารณ์)
จากการไปสังเกตการสอนและร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ครั้งนี้พบว่า คุณครู และศึกษานิเทศก์ กลุ่ม นี้มีความเข้มแข็งและมุ่งมันในการพัฒนาการสอนมาก โดยโดยมีแนวทางการเรียนการสอนและใบงานดังนี้
ใบงานที่ 1
การตั้งคำถามประเด็นที่ต้องการศึกษา
|
คำถามวิจัย |
เหตุผล |
|
1.................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... |
....................................................................................... ....................................................................................... …………………………………………………………………………… ...................................................................................... ...................................................................................... |
|
2.................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... |
....................................................................................... ....................................................................................... …………………………………………………………………………… ...................................................................................... ...................................................................................... |
|
3.................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... |
....................................................................................... ....................................................................................... …………………………………………………………………………… ...................................................................................... ...................................................................................... |
|
4.................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... |
....................................................................................... ....................................................................................... …………………………………………………………………………… ...................................................................................... ...................................................................................... |
คำถามการวิจัยของกลุ่มที่......... คือ
|
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… |
|
ใบงานที่ 2
ตัวอย่างผลงานที่เกิดจากการปฏิบัติจริง
|
คำถามการวิจัย |
คำตอบที่คาดเดา |
วิธีการค้นคว้าหาคำตอบ |
สื่อ/อุปกรณ์ที่ |
ระยะเวลา วัน/เดือน/ปี |
|
............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. |
.............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ............................... ............................... |
1.............................. ............................... 2.............................. ................................ 3.............................. ............................... 4.............................. ............................... 5.............................. ................................ 6.............................. ............................... 7.............................. ............................... 8.............................. ............................... 9.............................. ............................... 10............................ ............................... |
1............................... ............................... 2............................... ................................ 3............................... ............................... 4............................... ............................... 5............................... ................................ 6............................... ............................... 7............................... ............................... 8............................... ............................... 9.............................. ............................... 10............................ ............................... |
............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... .............................. ............................... ............................... |
|
ใบงานที่ 3
ขั้นดำเนินการและการค้นคว้าหาคำตอบ
คำชี้แจง ให้นักเรียนเรียงลำดับความสำคัญของการปฏิบัติงานและกำหนดส่งงาน
คำถามการวิจัย คือ.........................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
|
วิธีการในการค้นคว้า |
แหล่งข้อมูลค้นคว้าสถานที่/บุคคล |
สื่อ/อุปกรณ์ |
วัน/เดือน/ปี กำหนดส่ง |
|
1...................................... ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
สถานที่/บุคคล ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
1...................................... ........................................ 2...................................... ........................................ 3...................................... ........................................ |
|
|
2...................................... ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
สถานที่/บุคคล ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
1...................................... ........................................ 2...................................... ........................................ 3...................................... ........................................ |
|
|
3...................................... ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
สถานที่/บุคคล ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ |
1...................................... ........................................ 2...................................... ........................................ 3...................................... ........................................ |
หมายเหตุ สามารถปฏิบัตินอกเหนือจากชั่วโมงเรียนได้
|
ใบงานที่ 4
สรุปผลการศึกษาและการนำเสนอผลงาน
คำถามการวิจัย คือ.........................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
|
การสรุปข้อมูล จำแนกเป็นประเด็นดังนี้ |
วิธีการนำเสนอข้อมูล |
|
…………………………………………………………………………………….……………………………….. …………………………………………………………………………………….……………………………….. …………………………………………………………………………………….……………………………….. …………………………………………………………………………………….……………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………… |
¨ แผ่นพับ/โบร์ชัวร์ ¨ Power point ¨ รายงาน ¨ หนังสือเล่มเล็ก ¨ อื่นๆ ระบุ............... ....................................... ....................................... |
|
ตัวอย่าง
|
การสรุปข้อมูล จำแนกเป็นประเด็นดังนี้ |
วิธีการนำเสนอข้อมูล |
|
ประเด็นที่ 1 พันธ์ข้าว ข้อ 1 มีอะไรบ้าง วิธีทำอย่างไร ……………………………………………………………………………………………………………..… ข้อ 2 สิ่งที่ได้รับการสืบทอดจากบรรพบุรุษสู่ลูกหลาน คือ ……………………………………………………………………………………………………………..… |
|
|
ประเด็นที่ 2 พิธีกรรมและความเชื่อ ข้อ 1 มีพิธีกรรมและความเชื่อ อะไรบ้าง …………………………………………………………………………………………………………….. ข้อ 2 แต่ละความเชื่อและพิธีกรรม สัมพันธ์กับการทำนาช่วงไหน …………………………………………………………………………………………………………….. ข้อ 3 วิธีการอนุรักษ์สืบสาน ……………………………………………………………………………………………………………..… |
|
ฯลฯ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ความเห็น (5)
บันทึกเดียวเป็นทุกอย่างเลยครับ ;)...
อาจารย์หนึ่งครับ
ชอบการบันทึกแบบนี้
ได้เรียนรู้เรื่องชุมชนด้วย
นิสิตก็ได้เรียนรู้เรื่องจริงจากชุมชน
หายไปนานมากสบายดีไหมครับ
-สวัสดีครับอาจารย์
-ตามมาอ่านบันทึกพิธีกรรมครับ
-อำเภอพรานกระต่าย จังหวัดกำแพงเพชรก็มีพิธีกรรมดี ๆ เช่นการรับขวัญข้าว ด้วยครับ
-ถือปฏิบัติดังเช่นนี้ทุกปี..ครับ..
คุณเพชรน้ำหนึ่งสวัสดีครับ ดีจังเลยครับ แลกเปลี่ยนเรียนรู้พิธีกรรมและความเชื่อของแต่ละท้องถิ่น ผมเองก็ได้เรียนรู้ไปกับกลุ่มด้วยครับ
สวัสดีครับ ดร.ขจิต ผมหายไปนานเลย ไปเขียนไว้ในสื่ออื่น แต่ก็ยังรักการเล่าเรื่องอยู่ครับ