พุทธเศรษฐศาสตร์ (Buddhist Economics) ในชีวิตประจำวัน...

ในแต่ละวัน คนเรามีความต้องการ (Demand) และมีการตอบสนองความต้องการของตนเอง (Supply) เป็นเรื่องปกติ ทั้งในเรื่องของความจำเป็นพื้นฐานของชีวิตในเรื่องของปัจจัย ๔ รวมถึงความต้องการเสริมที่มีกิเลส ตัณหา ราคะ อุปาทานเข้ามาแต่งเติม

---

บางคนมีมาก บางคนมีน้อย

บางคนที่มีความต้องการ (Demand) มาก แต่มีการตอบสนองความต้องการ (Supply) นั้นได้น้อย ก็เป็นทุกข์ เพราะไม่สามารถตอบสนองความต้องการพื้นฐาน โดยเฉพาะไม่สามารถตอบสนองความต้องการของกิเลสได้

บางคนที่มีความต้องการ (Demand) มาก แต่ก็มีการตอบสนองความต้องการ (Supply) ได้มากนั้น ก็เหมือนว่าจะไม่เป็นทุกข์ แต่ถ้าคิดดูดี ๆ แล้ว มันเป็นทุกข์ซ้อนทุกข์ เพราะกิเลสของคนนั้นเป็นเสมือนแม่น้ำมหานที ที่ถมเท่าไหร่ไม่เคยเต็ม มีเท่าไหร่ก็ไม่เคยพอ พอตอบสนองความต้องการได้เท่านี้ กิเลสก็เรียกร้องว่า เอาอีก เอาอีก เอาอีก จึงทำให้ต้องดิ้นรนแสวงหาไปเรื่อย เมื่อต้องดิ้นรนเมื่อไหร่ เมื่อนั้นก็ย่อมเป็นทุกข์

บางคนมีความต้องการ (Demand) น้อย แต่มีการตอบสนอง (Supply) ได้มากนั้นก็ยังเป็นทุกข์ เพราะสิ่งที่มีและเกินมาก็ต้องคอยเฝ้าระวังเก็บกักรักษาให้ดี ยิ่งมีมากก็ทุกข์มาก กลัวโจรภัย กลัวทั้งภัยจากธรรมชาติ ทั้งจากไฟ จากลม น้ำ ดินฟ้า อากาศ มาพลัดพรากสิ่งที่ตนเองเก็บรักษาไว้นั้นให้มลายหายไป

บางคนมีความต้องการ (Demand) น้อย แต่ก็มีการตอบสนอง (Supply) ได้น้อยก็ยังมีความทุกข์ เพราะยังมีการคิดเปรียบเทียบว่าตัวเองนั้นอ่อยด้อย เป็นผู้ที่มีทรัพย์สินน้อย เป็นผู้ที่ด้อยค่าทางสังคม

---

ทำอย่างไรถึงจะไม่มีทุกข์...?

แนวทางที่จะทำให้ไม่มีทุกข์ได้คือจิตใจของเราต้องมี “ฉันทะ” คือ มีความพอใจในสิ่งที่ตนมี

มีความพอใจทั้งในความต้องการ (Demand) รวมถึงมีความพอใจในสิ่งที่จะมาสนองความต้องการ (Supply) ทั้งหลายนั้น

ถ้าเรามีความพอใจแล้ว เราจะตัดความทุกข์ทั้งหลายลงไปได้อีกมาก จนกระทั่งถึงตัดความทุกข์จากความต้องการได้เด็ดขาดอย่างที่สุด...

ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ท่านจึงทรงเมตตาคิดค้นแนวทางแห่ง “เศรษฐกิจพอเพียง” เพื่อให้เรามีความสุขจากความพอเพียง และเพียงพอ

ทุกคน ทุกตำแหน่ง ทุกฐานะ ทุกอาชีพ สามารถเข้าถึงความสุขจากความพอใจได้ตามแนวทางแห่งเศรษฐกิจพอเพียง...

หัวใจของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงก็คือความพอใจนั่นเอง...

มีน้อยก็พอใจ มีมากก็พอใจ ไม่มีก็พอใจ ทำงานอะไรก็พอใจในงานที่ตนเองทำ พร้อมกับทำหน้าที่ทั้งหลายเหล่านั้นให้ดีที่สุด

---

หัวใจแห่งเศรษฐกิจพอเพียงก็เป็นไปแนวทางแห่งหัวใจของพุทธเศรษฐศาสตร์

พระพุทธเจ้าท่านมีเพียงบาตรหนึ่งใบ มีผ้าเพียงสามผืนไว้นุ่งห่ม ร่มไม่กาง รองพระบาทก็ไม่มี แต่ท่านก็พอใจและมีความสุขใจในสิ่งที่ท่านมี ท่านเป็น

การดิ้นรนแสวงหาตามหลักเศรษฐศาสตร์กระแสหลักนี้แหละเป็นตัวการแห่งความทุกข์

เศรษฐศาสตร์กระแสหลักจะพยายามกระตุ้นให้พวกเราทั้งหลายออกไปใช้ ไปจ่าย เพื่อให้วงล้อแห่งระบบเศรษฐกิจหมุนวนไปได้ให้มากรอบและหมุนให้ไวที่สุด

นักการตลาดจึงมีหน้าที่กระตุ้นให้พวกเราออกจากบ้านเพื่อไปใช้จ่ายเงิน นักโฆษณาก็พยายามสร้างสิ่งเร้า ให้เรานั้นรุ่มร้อน อยู่บ้านไม่ได้ อยู่เฉย ๆ ไม่ได้ ต้องออกไปใช้จ่ายเงินซื้อวัตถุสิ่งของ หรือไปใช้จ่ายเงินในธุรกิจบริการต่าง ๆ

---

ทุก ๆ คนนับถือเงินเป็นพระเจ้า... งานคือเงิน เงินคืองาน บันดาลสุข

เราถูกหล่อหลอมให้เรียน ให้ทำงาน เพื่อจุดมุ่งหมายให้ได้มาซึ่ง “เงิน”

เงินสามารถซื้อทุกสิ่ง เงินสามารถซื้อความสุขได้ตามความหมายตามนิยามความสุขของเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก

เงินนั้น สามารถซื้อความสุขได้จริง แต่ว่าเป็นความสุขแบบชั่วครั้งชั่วคราว

ยกตัวอย่างเช่น เราสามารถใช้เงินซื้อความสุขได้จากการท่องเที่ยวตามสถานที่ต่าง ๆ

แต่ถ้าลองย้อนคิดดู เราเอาเงินจากไหนไปเที่ยว เงินที่เราเอาไปเที่ยวคือเงินที่เราต้องทำงานเก็บเงินมาทั้งเดือน ทั้งปี แล้วสิ้นปีก็ใช้วันลาพักผ่อนไปใช้เงินเหล่านั้น

เวลาที่เราทำงานเก็บเงินมาทั้งเดือนทั้งปีนั้น เป็นเวลาที่เรามีความสุขหรือไม่..?

---

ถึงได้กล่าวข้างต้นว่าการทำงานในระบบเศรษฐศาสตร์กระแสหลักแบบนี้เป็น “ทุกข์ซ้อนทุกข์”

คนเราต้องตื่นแต่เช้า อาบน้ำแต่งตัวออกจากบ้าน ฝ่าฟันปัญหาการจราจร ทั้งฝุ่นละออง และอันตรายต่าง ๆ เพื่อไปเข้าทำงานให้ทันเวลา

เวลาทำงานก็ต้องก้มหน้าก้มตาทำ เจอเพื่อนดีก็มี เพื่อนไม่ดีก็มี หัวหน้างานดีก็มี หัวหน้างานไม่ดีก็มี ลูกน้องดีก็มี ลูกน้องไม่ดีก็มี ลูกค้าดีก็มี ลูกค้าไม่ดีก็มี ทุก ๆ วันทุก ๆ เวลาเราต้องสุขบ้าง ทุกข์บ้างคละเคล้ากันไปตลอดทั้งวัน โดยความอดทนทั้งหลายทั้งปวงนั้นก็เพราะหวังว่าตอนสิ้นงดสิ้นเดือนเราจะได้รับรางวัลแห่งความทุกข์ทั้งหลายนั้นก็คือ “เงิน”

แล้วเราก็นำเงินนั้นมาบริหารจัดการ จ่ายค่าบ้าน ค่างวด ค่ารถ ค่าน้ำ ค่าไฟ ค่าใช้จ่ายของครอบครัว แล้วก็กันเงินไว้อีกส่วนหนึ่ง เพื่อนำไปใช้หาความสุขตอนสิ้นปีก็คือ การไปท่องเที่ยวตามที่นักการตลาดได้โฆษณาประชาสัมพันธ์ไว้ว่านั่นแหละ คือ “ความสุข...”

---

การที่ได้เขียนมานี้ก็เพื่อที่จะชี้ให้เห็นว่า เราทั้งหลายหวังว่าจะหาความสุขในอนาคต คิดว่าความสุขนั้นอยู่ที่นั่นที่นี่

แต่หลักการของพุทธเศรษฐศาสตร์ หรือแนวทางตามปรัชญาแห่งเศรษฐกิจพอเพียง นั้นให้เรากลับมาหาความสุขจากความพอใจ ซึ่งเป็นความสุขที่หาได้ในปัจจุบัน

เรามีครอบครัวแบบนี้เราก็มีความสุข เรามีบ้านพออยู่พออาศัย กันแดด กันฝน กันลมพายุได้เราก็พอใจ เรามีรถคันหนึ่งพอที่ใช้ขับไปทำงานได้เราก็พอใจ เรามีอาหารเพียงพอที่จะประทังชีวิต และดับทุกขเวทนาทั้งหลายได้เราก็พอใจ เรามีเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่มพอที่จะปกปิดอวัยวะแห่งความละอาย และสามารถสวมใส่ไปได้ตามกาละ ตามเทศะ ตามตำแหน่งหน้าที่การงานที่เหมาะสมเราก็พอใจ

ถ้าเรามีความพอใจเราก็สามารถหาความสุขได้ง่าย ๆ ทุก ๆ ลมหายใจในปัจจุบัน

การสร้างสัมมาทิฏฐิ ความเห็นถูกต้อง ความเข้าใจถูกต้องจึงเป็นสิ่งที่สำคัญ

เพราะถ้าเรามีความเห็นถูกต้อง มีความเข้าใจถูกต้อง การปฏิบัติ การดำเนินชีวิตของเราก็ดำเนินไปอย่างถูกต้อง

ดังนี้เอง พุทธเศรษฐศาสตร์ และปรัชญาแห่งเศรษฐกิจพอเพียง จึงมิใช่เป็นเพียงเศรษฐศาสตร์ทางเลือก ที่มีไว้แค่ให้เราเลือก หรือให้นักวิชาการมาศึกษา มาวิจัย แต่เศรษฐศาสตร์ที่เน้นความพอใจนี้เอง ควรเป็นเศรษฐศาสตร์พื้นฐานของชีวิต ให้มีความสุขจากความพอใจนั้นตามติดในทุก ๆ ชีวิต ทุก ๆ ลมหายใจ...

---

เศรษฐศาสตร์ แห่งสุข คือพอใจ

เศรษฐศาสตร์ ไร้ภัย คือพอเพียง

เศรษฐศาสตร์ คู่เคียง คือการให้

เศรษฐศาสตร์ แห่งใจ คือการเสียสละ...

***

อันความสุข นี้หนอ คือฉันทะ

เป็นความสุข จากการละ ความยึดมั่น

นั่นตัวกู นั่นของกู แบ่งแยกกัน

นั่นของฉัน นี่ของเธอ ฟุ้งเฟ้อเกิน

***

อันฉันทะ คือพอใจ ในสิ่งมี

มีเท่านั้น มีเท่านี้ พอแล้วหนอ

ศาสตร์ของพ่อ ศาสตร์พอเพียง เน้นเพียงพอ

ไม่ร้องขอ มีแต่ให้ ด้วยใจจริง

***

หากรู้พอ ทุกคนหนอ จะรู้สุข

รีบเร่งรุด ขวนขวาย ในการให้

เพราะพอแล้ว ย่อมมีเผื่อ เจือจานไป

จิตผู้ให้ เสียสละ ย่อมเกิดมี

***

จิตเดิมแท้ ของมนุษย์ ประภัสสร

กิเลสจร ปกคลุม ให้มืดเขลา

มีเท่าไหร่ ก็ไม่พอ หนอคนเรา

เงินเท่าเขา เท่าเลากา ยังไม่พอ

***

คนมีน้อย หากรู้พอ ก็มีสุข

คนมีมาก หากรู้ทุกข์ ย่อมทานให้

การให้ทาน คือละโลภ จากจิตใจ

โลภหายไซร้ จิตย่อมถึง ความเพียงพอ...